Türkiye çok partili hayata geçtiği günden bu yana, en kısası 3 ay olmak üzere en uzunu ise yaklaşık 3,5 yıl süren koalisyon hükümetleri deneyimi yaşadı. Türkiye’de koalisyon hükümetleri, birden fazla siyasi partinin iktidarda yer aldığı hükümetlerdir.
1961 yılından itibaren 2002 yılına kadar kurulan koalisyon hükümetleri:
*30.11.1961-25.06.1962 yılları arasında, İsmet İnönü’nü başkanlığında CHP-AP ortaklığı (7 ay),
*25.06.1962-25.12.1963 yılları arasında, İsmet İnönü’nü başkanlığında CHP-YTB,CKMP ortaklığı (18 ay),
*25.12.1963-20.02.1965 yılları arasında, İsmet İnönü’nü başkanlığında CHP-Bağımsızlar ortaklığı (14 ay),
*20.02.1965-27.10.1965 yılları arasında, Suat Hayri Ürgüplü başkanlığında teknokratik AP-YTP-MP-CKMP-Bağımsızlar ortaklığı (8 ay),
*26.03.1971-11.11.1971 yılları arasında Nihat Erim başkanlığında teknokratik AP-CHP-CGP ortaklığı (7 ay),
*11.12.1971-17.04.1972 yılları arasında Nihat Erim başkanlığında teknokratik AP-CHP-CGP ortaklığı (3 ay),
*17.04 1972-15.04.1973 yılları arasında Ferit Melen başkanlığında CGP-AP-CHP ortaklığı (12 ay),
*15.04.1973-25.01.1974 yılları arasında Naim Talu başkanlığında teknokratik AP-CGP ortaklığı (9.5 ay),
*25.01.1974-17.11.1974 yılları arasında Bülent Ecevit başkanlığında CHP-MSP ortaklığı (10.5 ay),
*31.03.1975-21.06.1977 yılları arasında Süleyman Demirel başkanlığında AP-MSP-CGP-MHP ortaklığı ( 28 ay),
*21.07.1977-05.01.1978 yılları arasında Süleyman Demirel başkanlığında AP-MSP-MHP ortaklığı (5 ay),
*05.01.1978-12.11.1979 yılları arasında Bülent Ecevit başkanlığında CHP-Bağımsızlar – CGP – DP ortaklığı (22 ay),
*20.11.1991-16.05.1993 yılları arasında Süleyman Demirel başkanlığında DYP-SHP ortaklığı (18 ay),
*25.06.1993-05.10.1995 yılları arasında Tansu Çiller başkanlığında DYP-SHP ortaklığı (27 ay),
*30.10.1995-06.03.1996 yılları arasında Tansu Çiller başkanlığında DYP-CHP ortaklığı (5 ay),
*06.03.1996-28.06.1996 yılları arasında Mesut Yılmaz başkanlığında ANAP-DYP ortaklığı (4 ay),
*28.06.1996-30.06.1997 yılları arasında Necmettin Erbakan başkanlığında RP-DYP ortaklığı (12 ay),
*30.06.1997-11.01.1999 yılları arasında Mesut Yılmaz başkanlığında ANAP-DSP-DTP ortaklığı (18 ay),
*28.05.1999-18.11.2002 yılları arasında Bülent Ecevit başkanlığında DSP-MHP-ANAP ortaklığı 41 ay sürmüştür.
***
Türkiye’de milletvekilliklerinin partilerin oy oranıyla çakışacak biçimde paylaşılmasını sağlayan milli bakiye ilkesine dayalı bir nispi temsil sisteminin kabulünden sonra 1965’e değin kurulan koalisyon hükümetleri güçlü ve istikrarlı bir yürütme organının oluşabilmesini zorlaştırmıştır. Cumhuriyet tarihinin ilk koalisyon hükümeti 1961 Türkiye genel seçimleri sonrası İsmet İnönü başkanlığında Cumhuriyet Halk Partisi ile Adalet Partisi arasında kuruldu. 1961-1965 arasında koalisyon hükümetleriyle geçen bir dönemden sonra nispi temsilde milli bakiye uygulamasının kaldırılıp d’Hondt (Belçikalı hukukçu ve matematikçi Victor D’Hondt tarafından 1878’de tasarlanmış nispi temsil sistemi) sisteminin getirilmesinden sonra 1965-71 arasında tek parti çoğunluğuna dayalı hükümetler kurulabildi.
Ama 12 Mart 1971 askeri müdahalesiyle başlayan ve 1973’e değin süren ara rejim döneminde, tarafsız başbakanların kurduğu ve parlamentoda geniş bir çoğunluğa dayanan partiler üstü koalisyon hükümetleri işbaşına getirildi. 1973 ve 1977 seçimlerinde parlamentoda hiçbir partinin tek başına çoğunluğu sağlayamaması yüzünden başvurulan koalisyon modelleri, 12 Eylül 1980 Darbesinin gerekçelerinden birini oluşturan siyasal istikrarsızlığın başlıca nedenlerinden biri olarak sunuldu.
Askeri yönetim döneminden hazırlanan seçim yasasının öngördüğü barajlı d’Hondt sistemi 1983 ve 1987’de tek parti hükümetlerinin kurulabilmesine imkan verdi; bu arada seçim sistemi büyük partileri daha da güçlendirecek biçimde birkaç kez daha yeniden düzenlenmişti. Ama aynı seçim sistemiyle 1991’de kurulan Doğru Yol Partisi- Sosyal Demokrat Halkçı Parti Hükümeti, sağın ve solun iki büyük partisini olağan rejim koşullarında ilk kez bir araya getirmesi bakımından Türkiye için yeni bir deneyim oldu.
Bununla beraber özellikle 1991-1999 yılları arasındaki 28 Şubat süreci olarak bilinen “ara rejimin” de dahil olduğu dönemde Türkiye 7 yılda 6 farklı koalisyon hükümetleri tarafından yönetildi. 1999 genel seçimlerinden sonra Demokratik Sol Parti, Milliyetçi Hareket Partisi ve Anavatan Partisi tarafından kurulan 57. Hükümet, Türkiye tarihinin en geniş tabanlı koalisyon hükümetlerinden biri olmasına karşın hükümete üye partiler arasındaki anlaşmazlıklar karar verme sürecini yavaşlattı.
1973 ve 1977 seçimlerinde parlamentoda hiçbir partinin tek başına çoğunluğu sağlayamaması yüzünden oluşturulan koalisyon modelleri, 12 Eylül 1980 Darbesinin gerekçelerinden ve siyasal istikrarsızlığın başlıca nedenleri oldu. İstikrarsız hükümetlerinin yani koalisyon hükümetlerinin sonucunda da Adalet ve Kalkınma Partisi (Ak Parti) 2002 yılında yapılan genel seçimler sonucunda tek başına hükümet oldu ve bu görevini istikrarlı bir hükümet olarak 22 yıldan fazla sürdürdü. Hoşça kalın.
